Μακεδονικός Αγώνας

Μακεδονικος Αγωνας 1904 – 1908

Διάλεξη στο χώρο της Κοινότητας Ώκλη, Μελβούρνης, Αυστραλίας στις 03 Νοεμβρίου 2013. Η διάλεξη διοργανώθηκε από την Ένωση Θεσσαλονικέων “Ο Λευκός Πύργος”, την Κοινότητα Ώκλη και Περιχώρων το Ημερήσιο Ελληνικό Κολλέγιο Oakleigh Grammar και την Ελληνική Σχολή Ζήνων Μελβούρνης στο πλαίσιο 29ων γενεθλίων της αδελφοποίησης μεταξύ των πόλεων Θεσσαλονίκης και Μελβούρνης.
Τη διάλεξη, που έγινε στην Ελληνική γλώσσα, παρακολούθησε ένας μεγάλος αριθμός συμπαροίκων της Μελβούρνης.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Καλωσορίζω όλους, επισήμους, συμπαροίκους και φίλους, σήμερα στη διάλεξη που γίνεται στα πλαίσια των 29ων εορταστικών εκδηλώσεων αδελφοποίησης της φτωχομάνας Θεσσαλονίκης και της Πολυπολιτισμικής Μελβούρνης, με σκοπό να θυμηθούμε τους αγώνες του Ελληνισμού και ιδιαίτερα των Μακεδόνων.

Η διάλεξη αυτή έγινε μετά από πολύμηνη έρευνα στα αρχεία εφημερίδων της εποχής που βρίσκονται στην ψηφιακή σελίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας καθώς και στην ψηφιακή βιβλιοθήκη εφημερίδων της Αμερικής με τίτλο “Historical Newspapers Online”, και αποτελεί μια μικρή και επιγραμματική προσφορά στα γεγονότα που ρύθμισαν την ιστορία της Μακεδονίας κατά τις αρχές του 20ου αιώνα. Ο ομιλητής απέκλεισε αναφορές και επισημάνσεις της ιστορίας από άλλες πηγές (εκτός των εφημερίδων της εποχής) λόγω της απεριόριστης προπαγάνδας που γίνεται από όλες τις πλευρές όσον αφορά την αυθεντικότητα των γεγονότων και της ιστορικής αλήθειας. Επίσης επιλογή έγινε μεταξύ φιλοκυβερνητικών εφημερίδων (που αποκλείστηκαν) και ουδετέρων για να φανεί όσο το δυνατόν πιο ζωντανή η πραγματικότητα.

O Μακεδονικός Αγώνας θεωρείται στην ελληνική εθνική ιστορία ο ηρωικός αγώνας των Ελλήνων της Μακεδονίας για τη διατήρηση της εθνικής τους ταυτότητας και της ανεξαρτησίας τους. Ένας αγώνας που από εθνική άποψη πρέπει να θεωρείται ως ο δεύτερος σημαντικότερος σταθμός, μετά την επανάσταση του 1821 με αντίκτυπο στις πολιτικές των κρατών της περιοχής ακόμη και σήμερα.

Αν η Ελλάδα είναι το προπύργιο της Ευρώπης με τη Μέση Ανατολή λόγω της γεωγραφικής της θέσης, τότε η Μακεδονία είναι το προπύργιο της Ελλάδας απέναντι στους Βουλγαρόφωνους γείτονές της. Ας μην το ξεχνά κανένας μας αυτό.

Πρέπει να θυμόμαστε επίσης πως ο αγώνας των Μακεδόνων δεν περιορίζεται στις δυο χρονολογίες 1904-1908. Η ιστορία, τουλάχιστον του Μακεδονικού Αγώνα, αρχίζει αμέσως με την επανάσταση του 1821 και τις επιτυχίες των Ελλήνων στην Πελοπόννησο που έδωσε παντού στους ομογενείς την ελπίδα ότι μπορεί ο ραγιάς να αποτινάξει τον Οθωμανικό ζυγό.

Επίσης ας σημειωθεί ότι βρέθηκε πως οι Βουλγαρόφωνοι της Μακεδονίας της εποχής από το 1895 μέχρι και τους Βαλκανικούς Πολέμους διοχέτευαν την προπαγάνδα τους στις μεγάλες δυνάμεις με δυο τρόπους. Πρώτα με δωροδοκίες σε δημοσιογράφους της εποχής από απεσταλμένους τους στη Γαλλία, Αγγλία και Αμερική και δεύτερον από μερικούς Εβραίους που γεννήθηκαν στη Μακεδονία και μετανάστευσαν στην Αμερική τροφοδοτώντας όχι μόνον τα μέσα ενημέρωσης με ψευδή γεγονότα, αλλά και συγκεντρώνοντας χρήματα για τον αγώνα των Βουλγάρων στην ένωση της Μακεδονίας με τη Βουλγαρία και τον Πανσλαυισμό. Εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί την προπαγάνδα εφόσον οι Βουλγαρόφωνοι σε πάρα πολλά άρθρα εμφανίζονται ως η μεγαλύτερη μάζα κατοίκων στη Μακεδονία, κάτι που δεν ευσταθεί.

Οι Οθωμανοί από πλευράς τους διοχέτευαν τις μεροληπτικές πληροφορίες και την προπαγάνδα τους για τα συμβάντα στη Μακεδονία την ίδια εποχή μέσω της φιλοτουρκικής πρεσβείας της Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη που ταχυδρομούσε τα άρθρα στην εφημερίδα London Times, απ’ όπου διοχετεύονταν σε όλες τις αγγλόφωνες και άλλες χώρες.  Η ελληνική εξωτερική πολιτική της εποχής ήταν ανύπαρκτη και περιοριζόταν σε προσεγγίσεις αποσταλμένων των μέσων ενημέρωσης των μεγάλων δυνάμεων, που δεν είχαν κανένα σημαντικό αποτέλεσμα στην διαφώτιση του υπόλοιπου κόσμου για την πραγματικότητα.

Ο Αγώνας συνεχίζεται μέχρι σήμερα, κι έχουμε ένα προτέρημα να είμαστε ανθεκτικοί / αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε και ανεκτικοί ή ενδοτικοί. Ο Αγώνας αυτός στηρίζεται στη συνεχώς φθίνουσα δύναμη και ενεργητικότητα μεμονωμένων Ελλήνων πατριωτών ανά τον κόσμο, εφόσον η μόνη χώρα στον κόσμο δίχως Εθνική Στρατηγική είναι η Ελλάδα.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

Ας αρχίσουμε όμως από τον πληθυσμό της Μακεδονίας πριν τις εξεγέρσεις του 1904 γιατί από τη στατιστική αυτή στην εικόνα εδώ θ’ αντιληφθούμε πολλά πράγματα. Αποτελεί τη μόνη αξιόπιστη στατιστική της περιόδου και προέρχεται από τους Τούρκους και δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα της Αμερικής το 1903.

Η Μακεδονία τότε αποτελούνταν από δυο μεγάλα Βιλαέτια (νομούς). Το Βιλαέτι του Μοναστηρίου και αυτό της Θεσσαλονίκης. Το Βιλαέτι Μοναστηρίου είχε 310,000 Έλληνες. Στη Θεσσαλονίκη υπήρχαν 358,000 Έλληνες (βλ. εικόνα). Οι Βουλγαρόφωνοι ήταν πολύ λιγότεροι και όπως γνωρίζουμε από την ιστορία έφτασαν στη Μακεδονία κατά τον έκτο και έβδομο αιώνα μετά Χριστού. Οι Οθωμανοί ήταν περισσότεροι αλλά είχαν έρθει από την Μικρά Ασία, κι όταν απελευθερώθηκε η Μακεδονία έφυγαν δίχως να τους διώξει κανείς. Οπότε δεν λογαριάζονται αυθεντικοί κάτοικοι της περιοχής. Οι μόνοι αυθεντικοί κάτοικοι ήταν οι Έλληνες.

H Αμερικανική εφημερίδα “The Evening Star”, Φεβ. 1905, γράφει ότι «οι κάτοικοι της Μακεδονίας είναι Χριστιανοί κυρίως, μέλη της Ορθοδόξου Ελληνικής εκκλησίας… Οι αρχές είναι μωαμεθανοί και αρπάζουν φόρους από τους φτωχούς χωρικούς και βοσκούς που στέλνουν στην Κωνσταντινούπολη…»

Όπως προειπώθηκε ο Μακεδονικός Αγώνας αρχίζει από την Ελληνική Επανάσταση. Οι δυο εξεγέρσεις του Εμμανουήλ Παπά στη Χαλκιδική και του Ζαφειράκη Θεοδοσίου στη Νάουσα το 1822 είχαν καταπνιγεί από τους Τούρκους. Οι επαναστατικές κινήσεις των ετών 1839-1840, 1854 και 1866 επίσης ναυάγησαν, γιατί η ελληνική πλευρά λανθασμένα πίστευε ότι θα εκβίαζε την ενσωμάτωση της Μακεδονίας, αν την ενέτασσε στις διεθνείς κρίσεις της περιόδου.

Δεν ήταν καιρός όμως ακόμη η Μακεδονία ν’ απελευθερωθεί γιατί η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ακόμη ισχυρή ενώ η Ελλάδα που γεννιόταν τότε σαν κράτος έπρεπε αρχικά να μάθει να στηρίζεται στη δύναμή της.

Στα τέλη του 19ου προς 20ου αιώνα είχε δημιουργηθεί το λεγόμενο Βερχοβιστικό Μακεδονικό Κομιτάτο (ΒΜΚ) στη Βουλγαρία που έδρασε στην περιοχή της Μακεδονίας και Θράκης (Αδριανούπολης) από το 1895-1905 με στόχο την προσάρτηση και των δυο περιοχών στο Πριγκιπάτο της Βουλγαρίας. Επίσης μεγάλη δράση είχε και η ως επί το πλείστον τρομοκρατική οργάνωση που συστάθηκε την ίδια περίοδο με τίτλο «Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (ΕΜΕΟ)».

Για τα επόμενα 80 χρόνια περίπου, ο Ελληνισμός της Μακεδονίας αντιμετώπισε την καταπίεση από τους Οθωμανούς άρχοντες, αλλά και από τους Βουλγαρόφωνους κατευθυνόμενους της Βουλγαρικής Κυβέρνησης. Οι Βούλγαροι πάντα είχαν βλέψεις να καταλάβουν ολόκληρη την περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης για λογαριασμό της ευρύτερης Βουλγαρίας και του Πανσλαυισμού.

Αναφερόμενοι στον αγώνα των Ελλήνων Μακεδόνων οι Βούλγαροι τον αποκαλούσαν «Ελληνική Ένοπλη Προπαγάνδα στη Μακεδονία».

Συνοπτικά θα πρέπει να ειπωθεί ότι στη Μακεδονία, όπως άλλωστε και στην υπόλοιπη Οθωμανική Αυτοκρατορία, η καλύτερη και πιο γόνιμη γη στις πεδιάδες ανήκε κυρίως σε Μουσουλμάνους μπέηδες. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αλβανικής καταγωγής και ασκούσαν παράλληλα χρέη φοροεισπράκτορα που αυθαιρετούσαν και χρηματίζονταν ασύστολα, διαθέτοντας μια ένοπλη τοπική χωροφυλακή.

Έτσι η ζωή των χωρικών ήταν σκληρή και η δικαιοσύνη δυσεύρετη. Μόνον στα ορεινά και στις πιο απομονωμένες περιοχές υπήρχαν ελεύθερα χωριά, σε άγονη γη. Πλήρωναν φόρους στους Τούρκους και ήταν στο έλεος ληστρικών συμμοριών όταν δεν ανέθεταν την ασφάλειά τους σε τοπικούς λήσταρχους.
Παρ’ όλα αυτά οι Έλληνες της Μακεδονίας «…επικρατούν εις την γεωργίαν και εις το εμπόριον του τόπου». (εφημ. Σκριπ, 8/4/1903)
Ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν αναπόφευκτο να ξεκινήσει μετά τις ταραχές που προξενούσαν σε όλη τη Μακεδονία οι Βουλγαρόφωνοι και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη με αποκορύφωμα τα γεγονότα Απριλίου 1903.

Δεν είναι τυχαίο ότι δυόμισι χιλιάδες βουλγαρόφωνοι είχαν συλληφθεί από τις Τουρκικές αρχές μετά εκείνα τα επεισόδια στη Θεσσαλονίκη. Δεν είναι τυχαίο ότι ο πρώτος ταραξίας των επεισοδίων το 1903 με το όνομα Μιτώφ που ανατίναξε το Γαλλικό πλοίο της εταιρίας Μασαζερή στην προκυμαία κατέφυγε στα Σκόπια για ν’ αποφύγει τη σύλληψη. Δεν είναι τυχαίο πως όλες οι επιχειρήσεις συμμοριών των κομιτατζήδων στη Μακεδονία προγραμματιζόταν σε συνεργασία μεταξύ Σκοπίων και Σόφιας. Δεν είναι τυχαίο ότι η όλη προπαγάνδα και ωμότητα στις αρχές του 20ου αιώνα κατευθυνόταν κυρίως εναντίον των Ελλήνων κατοίκων της Μακεδονίας.

Αξιοσημείωτο είναι ότι όλοι οι υπάλληλοι των Τουρκικών σιδηροδρόμων ήσαν Έλληνες. Οι περισσότεροι λογιστές, υπάλληλοι γραφείων και τραπεζών ήταν Έλληνες. Κι αυτό επειδή ο Ελληνισμός ήταν ο πιο μορφωμένος, ο πιο νομοταγής, ο πιο συνεργάσιμος πολίτης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Τα φτωχά ορεινά χωριά των Ελλήνων όμως, δίχως οδικό δίκτυο και απομονωμένα δέχτηκαν τον Αύγουστο 1902 την Βουλγαρική εχθρότητα, που με αρχηγούς τους Βασίλ Τσακαλάρωφ στο Σμαρδέσι, του Μήτρε Βλάχου στο Μακροχώρι και του Λαζάρ Ποπτράϊκωφ στο Δεντροχώρι δήλωσαν εξέγερση στο Σιδηροχώρι, κατευθυνόμενοι από τη βουλγαρική ανωτάτη αρχή (ΒΜΚ).

Τα όργανα προώθησης της προπαγάνδας των σχηματισμών αυτών των βουλγάρων ήταν οι εφημερίδες εντός και εκτός Μακεδονίας, οι εκβιασμοί των κατοίκων, οι δωροδοκίες και οι ωμότητες.

Όπως προείπαμε, τον Απρίλιο του 1903 στη Θεσσαλονίκη οι Βουλγαρόφωνοι προξένησαν καταστροφές σε μαγαζιά, τράπεζες και το λιμάνι της. Με τέτοιες πράξεις προσπαθούσαν ν’ αποδείξουν στις μεγάλες δυνάμεις ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν μπορούσε να ελέγχει τη Μακεδονία. Αλλά δεν κατόρθωσαν τίποτε άλλο από το να εκνευρίσουν τους Τούρκους, τους Έλληνες και τις μεγάλες δυνάμεις παρ’ όλο που η Σόφια καταδίκασε το γεγονός. Τελικά να εκνευρίσουν και τους συμμάχους τους Ρώσους.

Οι Βούλγαροι μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στη Θεσσαλονίκη, εξεγέρθηκαν και στο Μοναστήρι εναντίον των Τούρκων κι αυτά όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπασχε σαν τον άρρωστο από τη γραφειοκρατία, τη διαφθορά, το δυσλειτουργικό μοντέλο διοίκησης, την αδυναμία της να εκβιομηχανιστεί αλλά και τα πολλά μέτωπα που είχε ανοίξει. Επίσης στις 19 Αυγούστου 1903 εξεγέρθηκαν και οι Βούλγαροι αγρότες στην Αδριανούπολη και πήραν τον έλεγχο μιας περιοχής στα όρη Στράντζα, δημιουργώντας αυτόνομη διοίκηση με το όνομα «Δημοκρατία της Στράντζα» που σύντομα κατεστάλη από τους Οθωμανούς.

Ως αποτέλεσμα οι Τούρκοι καίνε τα περισσότερα χωριά της περιοχής.

Την Άνοιξη του 1903 δημιουργήθηκε στην Αθήνα το Ελληνικό Αμυντικό Κομιτάτο υπό τον δημοσιογράφο Δημήτριο Καλαποθάκη, Το ΕΑΜ εμφανίζεται επίσημα για πρώτη φορά τον Ιανουάριο 1904 μπροστά στα γραφεία της ΦΑΑΘ (Φιλόπτωχος Αδελφότης Ανδρών Θεσσαλονίκης).

Ακολούθησαν κάποιες αποστολές Ελληνικών ένοπλων σωμάτων (κατά κύριο λόγο Κρητών και Μανιατών

εθελοντών) στη Μακεδονία. Την ίδια εποχή ο οπλαρχηγός Κώττας Χρήστου επικεφαλής αντιπροσωπείας των Κορεστίων συναντήθηκε με το διάδοχο Κωνσταντίνο κι έτσι το Ελληνικό κράτος έκανε την αρχή συμμετέχοντας στον Αγώνα.

Οι Βούλγαροι μάλιστα όταν κατάλαβαν τη δράση του Κώττα Χρήστου αρχικά τον απειλούσαν. Μια από τις επιστολές που του έστειλαν ήταν πλαστή ότι τάχα ερχόταν από το Ελληνικό προξενείο Μοναστηρίου σημειώνοντας ότι ο πράκτορας του Ελληνικού προξενείου ήθελε να τον συναντήσει στην Όστιμα (Τρίγωνο). Όταν έφτασε με τους άνδρες του εκεί οι Βούλγαροι ειδοποίησαν τους Οθωμανούς να τους εξοντώσουν αλλά οι Έλληνες κατάφεραν να διαφύγουν.

Έως το Μάιο του 1904 τα ενωμένα σώματα των Μακεδόνων και Κρητικών οπλαρχηγών, υπό τις γενικές οδηγίες του Κώττα Χρήστου έδρασαν στη Βορειοδυτική Μακεδονία, προσπαθώντας να εξοντώσουν τους Βούλγαρους κομιτατζήδες. Στο διάστημα αυτό ο Κώττας Χρήστου συνδέθηκε με όρκο φιλίας με τον Ευθ. Καούδη και αναγνωρίστηκε από τον Παύλο Μελά ως ηγετική μορφή του αγώνα.

Στις 9 Ιουνίου του 1904 όμως Οθωμανικό απόσπασμα εντόπισε το κρησφύγετο του Κώττα στη Ρούλια (κοντά στη Φλώρινα) και τον συνέλαβε. Ακολούθησαν μεγάλες προσπάθειες από Ελληνικής πλευράς να απελευθερωθεί ο Κώττας αλλά οι Τούρκοι τελικά τον απαγχόνισαν στις 27 Σεπτεμβρίου 1905.

Τον Ιούλιο του 1904 ο Παύλος Μελάς μπαίνοντας στη Μακεδονία ως ζωέμπορος με το όνομα «Πέτρος Δέδες» συναντάται με τον Λάμπρο Κορομηλά στη Θεσσαλονίκη και συζητούν πιθανές επιχειρήσεις.

Στις 18 Αυγούστου 1904, όταν ετοιμάστηκαν όλα, ο Παύλος Μελάς με το επιχειρησιακό όνομα «Καπετάν Μίκης Ζέσης», με 35 άνδρες (Μακεδόνες, Μανιάτες και Κρητικούς) ανέλαβε την αρχηγία του Μακεδονικού Αγώνα και σήκωσε το λάβαρο της επανάστασης εισερχόμενος ένοπλα στα Μακεδονικά εδάφη με εντολή να διοικεί τις μικρότερες ομάδες μεταξύ Μοναστηρίου και Καστοριάς.

Μόλις έμαθαν οι Οθωμανοί για την παρουσία του Παύλου Μελά, έστειλαν πολυάριθμο στρατό προς καταδίωξή του. Παρά τις συνεχείς διώξεις του Τουρκικού στρατού όμως ο Μελάς είχε αποδεκατίσει τις βουλγαρικές ομάδες με βάση τα χωριά Λιγκοβάνη και Λίχυβο. Στις 13 Οκτωβρίου 1904 όμως βρισκόμενος στη Στάτιστα (σημερινός Μελάς Καστοριάς) και προδομένος από τη Βουλγάρικη συμμορία του Μήτρου Βλάχου, περικυκλώθηκε από Οθωμανικό απόσπασμα 150 ανδρών. Ακολούθησε λυσσαλέα μάχη 2 ωρών και επειδή ο εχθρός ήταν πολυάριθμος επιχείρησε ηρωική έξοδο. Στην μάχη αυτή τραυματίστηκε θανάσιμα και πέθανε μετά από μισή ώρα στα χέρια Κρητικού φίλου του Γιώργου Στρατινάκη.

Εδώ υπάρχει μια ιστορία ταλαιπωρίας του σώματος του νεκρού Μελά την οποία δεν έχουμε χρόνο ν’ αναφέρουμε. Αλλά οι εθελοντές ως επακόλουθο πολλαπλασιάστηκαν θεαματικά μετά την πανελλήνια συγκίνηση που προκάλεσε ο θάνατος του Μελά.

Ο δε Μήτρος Βλάχος βρήκε κι αυτός το τέλος του, υποκύπτοντας στα τραύματά του στην Καστοριά στις 30 Ιανουαρίου 1905 όπως αναφέρει η ανακοίνωση αυτή της εφημερίδας Σκριπ. Δηλαδή τρεις μήνες μετά το θάνατο του Παύλου Μελά.

Ο Μακεδονικός Αγώνας εντάθηκε ακόμη πιο πολύ τον Μάρτιο του 1905, μετά από μια άγρια δολοφονία από βουλγαρόφρονες ακόμη ενός δασκάλου, αυτή τη φορά Καστοριανού, του Βασιλείου Μελεγκάνου που δίδασκε στο Κεφαλάρι και προκάλεσε πάγκοινη οργή. Ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης τότε διαμήνυσε:

«Πες τε στους Βασίλ Τσακαλάρωφ, Λαζάρ Ποπτράικωφ και τους λοιπούς πως αυτά που ξέρανε να τα ξεχάσουν, τα ψέματα τελείωσαν».

Κατόπιν εκκλήσεων του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη και αξιωματικών του ελληνικού στρατού άρχισαν να οργανώνονται τοπικά τμήματα αυτοάμυνας σε Καστοριά και Φλώρινα. Πολλές εφημερίδες σχεδόν καθημερινά έγραφαν για αποτρόπαια εγκλήματα των Βουλγάρων. Όπως αυτό της εφημ. ΕΜΠΡΟΣ που στις 24 Ιανουαρίου 1906 έγραφε –

Οι συμμορίες των Βουλγάρων συνέχιζαν τις επιθέσεις σε άοπλους πολίτες ενώ η επίσης κατευθυνόμενη από τη Βουλγαρία οργάνωση ΕΜΕΟ ενεργούσε με σκοπό την βουλγαροποίηση Μακεδονίας και Θράκης. Οι ωμότητες και οι φόνοι ήταν κυρίως εναντίον δασκάλων και κληρικών Ελλήνων. Σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας λειτουργούσαν Βουλγαρικά και Ελληνικά σχολεία. Τα Βουλγαρικά ήταν δωρεάν σε αντίθεση με τα Ελληνικά.

Το μεγαλύτερο μέρος του διδακτικού προσωπικού στα Εξαρχικά σχολεία των Βουλγάρων ήταν ψευτοδιδάσκαλοι κατευθυνόμενοι από τη Σόφια, που εκδιώχθηκαν από τις Τουρκικές αρχές όταν έγινε το γεγονός αντιληπτό (εφημ. Σκριπ 8/10/1907, σελ. 4) – ‘’Στα Βουλγαρικά σχολεία και πάνω στους τοίχους ανέγραφαν: «Μισείτε τους Έλληνας» ως ρητό θρησκευτικό, αυτό θα βλέπατε και σε εργόχειρα στα σπίτια τους όπως και στον λόγο τους’’ (δημοσιογράφος Ευστρατιάδης, 1903).

Επίσης η Μακεδονία υπέστη και πολιτιστική εξαθλίωση. Οι Βούλγαροι κατελάμβαναν εκκλησίες και σχολεία και κατέστρεφαν τις περιουσίες των κατοίκων που αντιστέκονταν. Σκότωναν Έλληνες πολίτες με το πρόσχημα της προδοσίας, βίαζαν και διαμέλιζαν γυναίκες και παιδιά. Οι Τουρκικές αρχές σ’ όλα αυτά έκαναν τα στραβά μάτια.

Δείγμα είναι το επεισόδιο όπου συμμορία Βουλγάρων (8 Οκτωβρίου 1907) κατέστρεψαν το Ράκοβο, ένα χωριό νοτιοδυτικά του Μοναστηρίου. (εφημ. Σκριπ 11 Οκτ. 1907) και οι Τούρκοι παρ’ όλο που προειδοποίησαν τον ελληνικό πληθυσμό δεν έκαναν τίποτα να σταματήσουν τις συμμορίες των κομιτατζήδων με αποτέλεσμα την παντελή καταστροφή του Ρακόβου. Το Ράκοβο είχε καταστραφεί με φωτιά και από τους Οθωμανούς και το 1903.

Τα αντίποινα των ελληνικών σωμάτων αντίστασης ήταν εξ’ ίσου τραυματικά με συλλήψεις κομιτατζήδων εξόντωσή τους. Οι Έλληνες έχοντας δυο εχθρούς ν’ αντιμετωπίσουν, αν αφαιρέσουμε τους Ρουμάνους και Ρώσους που υποβοηθούσαν τους Βουλγάρους. Το 1909 έγινε η μυστική Συνθήκη της Πετρούπολης μεταξύ Ρωσίας και Βουλγαρίας.

Από την άλλη πλευρά η απραγία της Ελληνικής Κυβέρνησης Δηλιγιάννη, σε τέτοιου είδους φαινόμενα καταστροφής του Ελληνικού πληθυσμού, είχε ως αποτέλεσμα για μια ακόμη φορά οι πληγέντες Έλληνες Μακεδόνες να μεταναστεύουν μαζικά στο εξωτερικό (εφημ. Σκριπ. 14 Οκτ. 1907).

Τις ίδιες ημέρες που έγινε η καταστροφή στο Ράκοβο σφαγιάστηκαν κι άλλοι έξι έλληνες στο Μελένικο (εφημ. Σκριπ 11 Οκτ. 1907).

Ακόμη και το Νοέμβριο του 1908, μετά την επίσημη σύσταση των Νεότουρκων που υποτίθεται θα έφερναν ειρήνη στην περιοχή της Μακεδονίας, οι Βούλγαροι συνεχίζουν να στέλνουν αξιωματικούς του στρατού τους και οπλισμό στη Μακεδονία με σκοπό να στηρίξουν τις εκεί συμμορίες κομιτατζήδων.
Για την ιστορία ν’ αναφέρουμε ότι όπως πάντα στον Ελληνισμό, έτσι και κατά τον Μακεδονικό Αγώνα είχαμε αρκετούς αρνησιπάτρηδες.

Ο Αλέκος Αγγελίδης στο βιβλίο του «Αναδρομή στην Ιστορία της Μακεδονίας – Τόμος Α’» μιλάει εκτενέστατα για τη δράση ενός μεγαλοκτήμονα με το όνομα Νικόλαος Μπίτζιος και του αδερφού του Γιαννάκη Μπίτζιου που επαλειμμένα συνωμότησαν εναντίον των Ελλήνων στην περιοχή της Κατερίνης και του Κίτρους.

Ο οπλαρχηγός Παντελής Παπαϊωάννου, άλλος ένας Μακεδονομάχος, τον Αύγουστο 1907 περικυκλώθηκε, μετά από προδοσία κάποιου ονόματι Πέτσε, από Οθωμανικό στρατό και μαζί με το σώμα των 9 ανδρών του εξοντώθηκε.

Επίσης ο Αγγελίδης μιλώντας για την ίδια εποχή 1904-1906 μιλάει για κάποιον Βλάχο με το όνομα Αδάμος από τα Καλύβια της Πάλιανης. («Αναδρομή στην Ιστορία της Μακεδονίας – Μέρος Β’», Α. Αγγελίδης, σελίδα 59, εκδόσεις ΜΑΤΙ)

Η αγάπη όμως για την πατρίδα των Μακεδονομάχων δεν μπορούσε να πτοηθεί από τέτοια. Όταν ήρθε η αντίποινα των Ελλήνων Μακεδόνων κατά των βουλγαρόφωνων ήταν εξίσου αποφασιστική και εκδικητική. Εφόσον το Τουρκικό κράτος αδυνατούσε να ελέγξει την κατάσταση και οι μεγάλες Δυνάμεις είχαν τις δικές τους εχθροπραξίες αρκούμενες μόνον σε υποδείξεις, οι Έλληνες Μακεδόνες αναγκάστηκαν να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους.
Έτσι, οι Μακεδονομάχοι επιστράτευσαν κάθε τι που μπορούσε να τους βοηθήσει στον αγώνα, ακόμη και τις γυναίκες τους.

Οι γυναίκες των Μακεδονομάχων είχαν μια πολύ σοβαρή συμβολή στον Αγώνα. Χαρακτηριστική η συμβολή της Ναταλίας Μελά, συζύγου του Παύλου Μελά και αδερφής ενός άλλου αγωνιστή, διπλωμάτη, πολιτικού και λογοτέχνη, του Ίωνα Δραγούμη. Ο Ίωνας Δραγούμης ήταν υποστηρικτής της Μεγάλης Ιδέας, κατηγορήθηκε όμως για την απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου και εκτελέστηκε εν ψυχρώ.

Η Ναταλία Μελά (αλλιώς Παύλαινα) που γεννήθηκε το 1871 υπήρξε μια ηρωική μορφή του αγώνα που σφράγισε με πράξεις φιλοπατρίας και θυσιών την εθνική μας ζωή στο μεγαλύτερο μέρος του αιώνα. Η Ναταλία έλαβε λαμπρή μόρφωση και ανατροφή και γαλουχήθηκε με τα υψηλά ιδανικά της φιλοπατρίας. Δάσκαλός της ο Θεοχάρης Πεντζίκης (θεσσαλονικεύς) κι εκτός από τα νέα και αρχαία ελληνικά μιλούσε άλλες τρεις γλώσσες, ενώ ήταν και καλλιτέχνης. Με τον Παύλο απέκτησαν δυο παιδιά τον Μίκη και τη Ζέσα. Εξ’ ου και το ψευδώνυμο του Παύλου Μελά στον αγώνα «Μίκης Ζέσας».
Οι Έλληνες ομογενείς της Αμερικής είχαν κι αυτοί τη δική τους συμβολή στον αγώνα του Μακεδονικού Ελληνισμού.

Η εφημ. Σκριπ στις 4 Οκτ. 1907 έγραφε για μεγάλη δωρεά δύο πολεμικών πλοίων στον Ελληνικό στόλο που βγήκαν από τα κέρδη κάποιας Ελληνο-Αμερικανικής Εταιρίας κατασκευής σοκολάτας και μπισκότων. Η δωρεά προσέφερε ένα μεγάλο ποσοστό των κερδών κατ’ έτος στην αγορά πολεμικών πλοίων για τον ελληνικό στόλο. Επίσης στο Ταϊγάνιο οι ομογενείς συγκέντρωσαν το ποσό των 9504 φράγκων για ενίσχυση της Επικούρου Επιτροπής των Μακεδόνων (Εφημ. Εμπρός – Αύγουστος 1904).

Τελικά το τέλος του Μακεδονικού Αγώνα ήρθε σχεδόν άδοξα, όταν συστάθηκαν κι επίσημα πλέον οι Νεότουρκοι, που ήταν ένα Τουρκικό εθνικιστικό κόμμα με σύνθημα «Ένωση και Πρόοδος» και παρουσιάστηκαν στη Θεσσαλονίκη τον Ιούλιο του 1908 με σκοπό την επαναφορά του Συντάγματος του 1876 που δεν είχε μακροημερεύσει. Ανάμεσά τους, ποιος άλλος, ο Κεμάλ Ατατούρκ.

Αρχικά οι Νεότουρκοι αποτελούνταν από μια μοίρα νεαρών αξιωματικών, αργότερα όμως τα πράγματα άλλαξαν. Ισχυρίζονταν ότι υποστήριζαν το δικαίωμα όλων των κατοίκων να έχουν τη δική τους θρησκεία και δικά τους σχολεία, εφόσον η πρώτη γλώσσα ήταν η Τουρκική. Η Ελληνική κυβέρνηση έκανε το λάθος να δει ευνοϊκά το κίνημα των Νεότουρκων και ο υπουργός εξωτερικών Μπαλτατζής δήλωσε ότι η Ελληνική κυβέρνηση στηρίζει το Σύνταγμα. Τον ίδιο καιρό τέθηκε και θέμα Κρήτης όταν οι Νεότουρκοι έδειχναν πως θέλουν την κατάργηση της αυτονομίας και προσάρτησή της στο Οθωμανικό κράτος.

Παιχνίδι έπαιξαν και οι ξένες δυνάμεις με πρωτοστάτη τη Βρετανία η οποία μέσω του Υπ. Εξωτερικών της στήριζε την τριπλή συμμαχία μεταξύ Βουλγάρων, Τούρκων και Ελλήνων και την αυτονομία της Κρήτης.

 

Οι Νεότουρκοι όμως στην ουσία δεν εισήγαγαν νέα δεδομένα στην πολιτική ζωή, αν και επιδίωξαν επίμονα την επανεξέταση των μεταρρυθμίσεων. Υιοθέτησαν φιλελεύθερες ιδέες, συνηγορώντας ταυτόχρονα υπέρ της επαναφοράς των ισλαμικών αξιών, με το επιχείρημα ότι έτσι θα διαφύλασσαν τη λαϊκή κυριαρχία. Στην πράξη όμως επεδίωκαν τον εκτουρκισμό των χριστιανών και την τουρκική γλώσσα να επικρατήσει πάνω απ’ όλες τις άλλες.

Όταν άρχισαν οι μεταρρυθμίσεις των Νεότουρκων συνάμα άρχισε για μια ακόμη φορά και η καταστρατήγηση των δικαιωμάτων των Ελλήνων στη Μακεδονία και Θράκη. Έδειξαν δηλαδή το πραγματικό τους πρόσωπο.

Ας σημειωθεί εδώ ότι καθ’ όλη την περίοδο 1904-1912 αναδιοργανώθηκε, εκπαιδεύτηκε και ενισχύθηκε ο Ελληνικός στρατός και ο στόλος με αποτέλεσμα η Ελλάδα να είναι έτοιμη για τους Βαλκανικούς Πολέμους που ακολούθησαν.

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ – η συμβολή Ιταλών εθελοντών

Ας αναφέρουμε τώρα ένα μικρό κομμάτι των βαλκανικών πολέμων που παραμένει στη μνήμη μου νωπό όπως όταν το πρωτοδιάβασα. Δεν καλύπτουμε με τα γραφόμενα εδώ την ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων. Ούτε καν καλύπτουμε το ένα εκατοστό των γεγονότων, αλλά αναφέρουμε εδώ κάτι που ίσως δεν είναι ευρέως γνωστό.

Μετά την κήρυξη του βαλκανικού πολέμου του 1912, τις πρώτες επιτυχίες του ελληνικού τακτικού στρατού στα ελληνοτουρκικά σύνορα και τη νικηφόρα προέλασή του, κρίθηκε αναγκαίο να γίνουν δεκτοί αυτοί… που ήθελαν κατάταξη στα εθελοντικά σώματα.

Τη στιγμή εκείνη δεν ήταν δυνατό να μείνουν απαθείς στο μεγάλο απελευθερωτικό αγώνα άντρες περιωπής και υψηλού φρονήματος όπως ο Ιταλός στρατηγός Ριτσιώτης Γαριβάλδης και ο κώμης Αλέξανδρος Ρώμας, βουλευτής Ζακύνθου και πρώην πρόεδρος της βουλής των Ελλήνων.

Άνδρες οι οποίοι είχαν συμμετάσχει στον πόλεμο του 1897 και είχαν αγωνιστεί τόσο γενναία στο αριστερό τμήμα της παράταξης στη μάχη του Δομοκού. Οι ερυθροχίτωνες που βρίσκονταν κάτω από τις διαταγές τους Ιταλοί, Έλληνες και Γάλλοι, καταλαμβάνονταν από ενθουσιασμό στην πρώτη βροντή του τηλεβόλου υπέρ της ελευθερίας ενός καταδυναστευόμενου λαού.

Αμέσως συνεννοήθηκαν τηλεφωνικά οι Γαριβάλδης και Ρώμας και αποφάσισαν να καταρτίσουν σώμα ερυθροχιτώνων, το οποίο να πάρει μέρος στον πόλεμο. Γι αυτό ζήτησαν την έγκριση της ελληνικής κυβέρνησης και του τότε αρχιστράτηγου Διαδόχου Κωνσταντίνου.

Η έγκριση που ζητήθηκε δόθηκε αμέσως και η κυβέρνηση διέταξε τις αρμόδιες αρχές να παραχωρήσουν τα απαραίτητα για τον καταρτισμό του σώματος. (γράφει ο Ηλίας Γάγαλης)

Σημειωτέο είναι ότι ο Βουλγαρόφωνος από τα Σκόπια Βίκτωρ Σαράφωφ είχε το 1904 επισκεφτεί την Ιταλία και είχε συνομιλίες με τον Ριτσιώτη Γαριβάλδη για συμβολή των ερυθροχιτώνων στην απελευθέρωση της Μακεδονίας με σκοπό την προσάρτησή της στη Μεγάλη Βουλγαρία. Ο Ριτσιώτης Γαριβάλδης είχε βέβαια αρχίσει να καλεί εθελοντές στην Ιταλία από το 1903 για συμμετοχή στον αγώνα των Μακεδόνων. Επέλεξε όμως να συμμετέχει στον αγώνα των Ελλήνων Μακεδονομάχων και όχι των Βουλγαρόφωνων παρ’ όλο που κανείς δεν του το ζήτησε από την Ελλάδα, εκτός από τη συνεννόηση που είχε με τον πιο πάνω αναφερόμενο Α. Ρώμα.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να θυμηθούμε μερικά από τα επιτεύγματα του Ελληνικού Στρατού στη Μακεδονία με το πέρας των Βαλκανικών πολέμων, μια και εορτάζουμε φέτος 100 χρόνια από την απελευθέρωση τόσων πολλών περιοχών της Βόρειας Ελλάδας.

Ας γίνει μνεία των 100 χρόνων λευτεριάς για τις εξής ελληνικές περιοχές.

• Κιλκίς (21 Ιουνίου)
• Καβάλα (26 Ιουνίου)
• Σιδηρόκαστρο (28 Ιουνίου)
• Σέρρες (28 Ιουνίου)
• Δράμα (1 Ιουλίου)
• Αλεξανδρούπολη και Ξάνθη (12 Ιουλίου)
• Κομοτηνή (14 Ιουλίου)

Κλείνουμε μ’ ένα σχόλιο ενός ομογενούς το 1913:

Η Ελλάς η μικρά, η αφανής, η ερίζουσα, η εκτεταμένη και ασύντακτος, η απειλουμένη και προπηλακιζομένη και ικετεύουσα, η ίδια Ελλάς της αρχαιότητος παρουσιάσθη και εν των αιώνι μας. (Μακεδονία, 25/8/1913, ομογενής εν Αμρίτσαρ Ινδιών, Ι. Κυπριανίδης).

Ιάκωβος Γαριβάλδης

Βιβλιογραφία

• Φωτογραφικό και αρχειακό υλικό του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη
• Α. Αγγελίδης, «Αναδρομή στην Ιστορία της Μακεδονίας – Μέρος Α», εκδόσεις Μάτι, Κατερίνη
• Α. Αγγελίδης, «Αναδρομή στην Ιστορία της Μακεδονίας – Μέρος Β», εκδόσεις Μάτι, Κατερίνη
• Α. & Γ. Χαΐτογλου, «Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-13, μέσα από τα επιστολικά δελτάρια της Ατλαντίδας», 2012
• Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, εκδόσεις 1904 έως 1912, του αρχείου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος
• Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, εκδόσεις 1904 – 1908, του αρχείου της Εθνικής Βιβλίοθήκης της Ελλάδος
• Ιστοσελίδα Βικιπαιδείας στο Διαδίκτυο, διεύθυνση http://el.wikipedia.org, Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 2013
• Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνισμού, Ευάγγελου. Κεχριώτης Ευάγγελος, «Επανάσταση των Νεότουρκων», Encyclopaedia of the Hellenic World, Constantinople και ιστοσελίδα: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=11380>
• Εγκυκλοπαίδεια τύπου στο Διαδίκτυο, Chronicling America – Historic American Newspapers, National Endowment for Humanities, Library of Congress, USA http://chroniclingamerica.loc.gov – Εφημερίδες “New York Times”, “Bisbee Daily Review”, “Hawaiian Gazette”, εκδόσεις 1900-1918.

---